دل نوشته صفی علیشاه
بســــــم الله الـرّحـمـن الـرّحـیـــــم
|
خــواهـم ای دل مـحـو دیــدارت کـنـم |
|
جــلــوه گــــاه روی دلـــدارت کــنــم |
در بـــلای عـشــق دلـــدارت کـنـــم
|
تـا شـوی آواره از شـهــــر و دیــــار |
|
تـــا شـوی بیـگانه از خـویش و تـبـــار |
پـــای بـنــــد طُـــرّه ی یــارت کـنـــم
|
دوش کـز مـن گـشـت خـالی جـای من |
|
آمـــد آن یـکـتـــــا بُـت رعـنـــای مـن |
خـواهــم از هستی سـبکبــارت کـنــم
|
گـر تـو خـواهی کـز طـریـقـت دم زنـی |
|
پــای بــایــــد بــر ســرِ عــالـــم زنـی |
مـورد الــطـاف بـسـیــــارت کـنـــم
|
سـاعـتـی در خـود نِـگـــر تـــا کـیستـی |
|
از کـجـــایی وز چـه جـــایـی چـیستـی |
از حـســابت تــا خـبـردارت کنــــم
|
هـیـچ بــودی در ازل ای بـی شـهــود |
|
خـواسـتـم تــا هـیـچ را بـخـشـم وجــود |
بـر خــودیّ خــود گرفتــارت کنــم
|
از جـمــادی بُـــردمت پــس در نـبــات |
|
ونـدر آنـجـــا دادمـت رزق و حـیـــات |
بــــاز راجـع سـوی گُـلـــزارت کـنـــم
|
در نـبــاتی چـون رسیــدی بــر کـمــال |
|
دادمت نـفـس بَـهـیـمـی در مـثــــال *3 |
خـیــره خـیــره نـفـس غَـدّارت کـنـم *4
|
خـواستم در خویـش چـون فـانـی تـو را |
|
بــردمـیــــدم روح انـســـانی تــو را |
تـا چـو خـود در فـعـل ، مخـتــارت کنم
|
بــاز خـواهــم در بـه در گــــردانـمت |
|
از حـقیـقـت بـاخـبــــر گــــردانـمت |
پـس درآن ، چـون نـقـطـه سیّــارت کنم
|
از دَمَم لاشَیء بودی، شَیء شدی |
|
مرده بودی یـافتی دَم ، حَیّ شـدی |
از بـقـــای جـــان ، خـبـــردارت کـنــم
|
گـــر تـو خـواهـی بـر امـــان الله رسـی |
|
آن امــــان مـن بــود ، در مفـلــسـی |
تـا به جـانـهــا ، کـیمیــاکارت کـنم *5
|
زانـکه کـردی یک نفس یـــادم یـقـیـن |
|
بـاب معنـی بــر تـو بگـشـــادم یـقـیـــن |
بـی گمـــان بـر خـود ، گـرفتــارت کنم
|
چـون که دادم از صراطـت ، آگـهــی |
|
خـود نـمـودم در سلـوکت ، همــرَهـی |
در چَـهِ غفلت ، نگـونـســــارت کـنـــم
|
چـون ز مـن خـواهـی دَمِ عشق ای پسر |
|
بِـدهَمَـت دَم ، تـا شــوی آدم سِـیَـــــر |
افـســرت را گـیــرم ، افـســارت کـنــم
|
می تَـنـی تــا کِـی هَمی بــر دور خَــود |
|
هـمچــو کــرم پیـله ، دایــم ای وَلَـد *6 |
مـن بـه یک دم ، گـاو عـصّــارت کـنـم
|
من تـو را خـواهـم ز قیــد تـن بــری |
|
تـو نــداری جـز ســـرِ تــن پـــروری |
جـبـریــــانـه ، مُحـتضَــروارت کنـــم *8
|
تـا شـوی تسلیـــم تـو ، در امـر پـیــــر |
|
همچـو صیـــد مـرده در چـنـگال شیـــر |
گــاه بـی نـان ،گــاه بیـمـــارت کـنــم
|
تـا بـوَد خــام ایـن وجــود سـرکِـشَــت |
|
بـاز بِـکـشَـــم ، زآتـش انــــدر آتـشـت |
زان مِـی مـسـتــــانـه هـشـیــــارت کـنـم
|
گــاه بــر دار فـنـــــــا ، آویـــزمـت |
|
گَـه بـه خـاک وگَـه بـه خـون آمیزمت |
تـا زعـمـــر خـویـش بـیـــزارت کـنــم
|
تـا نـفَـس داری ، رســانم ای عجـب |
|
هـر نـفـس صــد بـار ، جـانت را به لب |
تــا ز خــواب مـرگ بـیــــدارت کـنــم
|
بـر تـنـت تـا هست از هستـی رَمـَق |
|
گـیـــرم و ســـازم به هیچت مستـحق |
تـا بـه خـود پیچــان چـو طومــارت کنم
|
گــر حدیث از روح گویی گـر ز تـن |
|
جز من و ما نیست هیچت در سخن |
در تـکـلّــم نـقــش دیــوارت کـنــــم
|
آفـتـــاب ای مـه ، نَـهَـــم پـــالان تــو |
|
بــرزنــم بــرهـم ، ســــر و سـامـان تــو |
مـسـتـحـق لَـحـــم مُــــردارت کـنـــم
|
تـا نگــردانی ز مـن رو ســـوی خـلــق |
|
بــازگـــردانـم ز ســویت روی خـلــق |
نـاامـیـــد از یـار و اَغـیـــــارت کـنـــم
|
گــر هـــزارت ســـر بـوَد در تـن ، هلا |
|
کـوبم آن یکجــا به سنـگ ابـتـلاء *13 |
آرَم و تــن بـــر ســــرِ دارت کـنــــم
|
تــا زنم آتـش تـو را بـر جـسـم و جــان |
|
ســــوزم از نـــارِ جَــلالَت خـانـمـــان |
همچــو آن حـلّاج اَســــرارت کـنــــم
|
گـــر به راه عـشـــق پــا اَفـشـــرده ای |
|
ور به ســـرّ صـوفـیــــان پــی بـــرده ای |
تـا بـه هـر دل ، زنــده ســـردارت کـنـم
|
گـــر کـنــی از بـهــــر دنـیــا طاعتــی |
|
خــود نمــانـد بـر تـو ، غیـر از زحمتــی |
ســــرنـگون بـر عکـس در نـارت کـنــم
|
در تـذکّـــر ، خـواهـی ار اشـــراق مـن |
|
عاشـق نـوری تو ، نــی مشتــاق من |
مـصــدر انــوار و اطـوارت کـنـــم *15
|
گـه حدیث از شـرّ کنـی گاهی ز خـیـر |
|
گـه سخـن از کعبـه گـویــی گه ز دِیــر |
واحــد انـــدر مـلک قـهّــــارت کـنــم
|
گـه بـه تـن گـاهی بـه جــان داری نـظـر |
|
گـه به چـشـم شــاهـــدان داری نـظــر |
در نظـــرهـا جملگی خــوارت کـنــــم
|
گـاه بـر گل ، گـه بـه نـرگـس عـاشقـی |
|
گه به قاقُـم گه به اطلس عاشقی *17- 18 |
سُخـــره ی هر شهـــر و بازارت کنم *19
|
گه به کسب و جـــاه و مـالستَت هـوس |
|
گـه بـه عـمـــر بـی زوالستَت هـــوس |
زان بـه فـکـــر هیچ غمخـــوارت کـنــم
|
آخــر از خـود یک قــدم بـرتـــر گـذار |
|
این خیــالات هَبــاء ، از سـرگــذار *20 |
تـا بـه خـلـــد عـشـق طـیـــّارت کـنـــم
|
کـاهلـی تـا کـی ، دمی در کــار شـــو |
|
وقت مستی نیست ، هیـن هُشـیـــار شــو |
تــا به همـراهـــان خـود یــارت کـنـــم
|
بـار کـش زیـن منـــزل ای جـــان پــدر |
|
کاین بیـابـان جمله خوف است و خطــر |
کـار من ایـن بـود کَـاخـبــــارت کـنــم
|
گوش دل دار ای جوان بـر پنــد پیــر |
|
شــو درایـن بحـــر بلا ، هم بـنــد پیـــر |
بی نـیـــاز از خـلـق ، یکبــــارت کـنــم
|
جـان بـابـا ، از حـوادث وز خـطـــــر |
|
جــز بـه سـوی مـن تـورا نـبـود مـفــــرّ |
آب و آتـش را نـگهــــدارت کـنـــم
|
بــا وجــودِ آن کـه در جـــرم و گـنـــاه |
|
عمـــر خود در کـار خود کـردی تبـــاه |
پـس بـه جــــرم خلق ، غفّــــارت کـنــم
|
گــرچه در بــــزمِ حضوری ای فقیــــر |
|
گـــرچه مـرآت ظهـوری ای فقیــر *22 |
ور نـه دور از فیـضِ دیـــدارت کـنــــم
|
قصـه کـوتـه ، بنــده شـو در کــوی مـن |
|
تــا بـه دل بـیـنـی چـو موسـی روی مـن |
در مـقـــام قُـــرب احـضـــارت کـنـــم
|
دم غنیمت دان که عـالم یک دم است |
|
آن کـه با دم همـدم است او آدم است |
دم بـه دم ، دم تـا بـه دم ، یـارت کـنـــم
|
صـاحب دم انـــدریـن دوران ، مـنــــم |
|
بلکـه در هــر دور ، شـــاه جـان منـم |
من به معنی ، بحـــر زَخّــارت کـنـم *23
|
گــرچه از معنـی و صـورت بِـالوُصــول |
|
مـطـلـقــم در نـــــزد اربـاب عـقـــول |
تـا بـه صورت ، معـنـی آثـارت کـنـــم
|
انـبـیـــــاء را در نـبـــوّت رهـبـــــرم |
|
اولـیــــاء را در ولایـت ســــرورم |
نک خبـــر از ســرّ کــرّارت کـنـم *24
|
جلـوه گـر هـر عصــر در یک کسـوتم |
|
ایـن زمـــان انـــدر لبــــاس رحمتـــم |
ای صفــی ، من نـورالأنـــوارت کـنـــم
|
در خـصـــالـم ، رحـمهً لـلـعــــالمـیــن |
|
در جـمــــالم ، راحـمِ رحــم آفـــریـن |
بـیـن مــرا ، کــز شرک بیـــزارت کـنـم
|
مـن صــــراط مستقیمَستَـــم ، هِــله |
|
هـرچـه جــــز مـن ، راههــــای بـاطـلـه |
تــــا بـه راه راست پــــادارت کـنـــــم
|
تـا نـه بـیـــرونـت بـــرَد دیــوِ رجـیــم |
|
ای بــــرادر زیـن صـــراط مـسـتـقـیـــم |
تـا کـه حفــظ از شــرّ اشـــرارت کـنــم
|
مـن طلـســمِ غـیـب و کـنــــزِ لاسـتَـــم |
|
چـون بـه کـنـــــزِ لا رسـی إلّاسـتَــــم |
بـیــن یکـی تـا واقـف از کـارت کـنـــم
|
مـظهــــر کلّ عـجـــایـب کیـست ، مـن |
|
مـظهـــر ســـرّ غـــرایـب کیـست ، مـن |
کــژ مَـغِــــژ ، تـا راست رفتـــارت کـنـم
|
گـر ز ســـرّ خـود زنــم دم ، انــدکـی |
|
خـاطـــرِ لـغـــزنــده افـتـــد ، در شـکی |
گـر کنـی شک ، بـنــدِ پنــدارت کـنـم
|
شب گذشت ای بـلبــل آشفــته حـــال |
|
روی گل بیـن ، درگــذر از قیـل و قــال |
تـا بـه مدح خـود ، شکـــرخوارت کنـم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 * طَرّار : تردست ، عیار ، کیسه بر . طِرار : جمع طُرّه ، جبهه ، ناصیه ، دسته موی تابیده در کنار پیشانی . این عبارت در بیت با صنعت ایهام به کار رفته است .
2 * آمال : امیدها ، آرزوها ، جمع اَمل .
3 * بهیمی : منسوب به بهیمه ، حیوانی . بهیمه : حیوان چهارپا از قبیل گاو و گوسفند و اسب و شتر و گوسفند .
4 * غَدّار : بسیار غدرکننده ، بی وفا ، خائن ، حیله گر ، فریبکار . صیغه مبالغه در زبان عربی .
5 * کیمیا : اختلاط و امتزاج . در اصطلاح قدما ماده ای که به وسیله آن بتوان مس را تبدیل به زر کرد .
6 * وَلَد : فرزند . جمع آن اولاد است .
7 * رَشَد : به راه راست رفتن ، هدایت شدن ، از گمراهی درآمدن و نیز به معنی پایداری و ایستادگی در راه راست .
8 * محتضَر : بیماری که در حال جان کندن است ، کسی که دم مرگ است . اسم مفعول از مصدر احتضار در زبان عربی .
9 * دِماغ : مغز سر . جمع آن ادمغه . در فارسی به معنی بینی هم می گویند . دماغ سوختن : کنایه است از محنت بسیار کشیدن .
10 * بیزیدن : بیختن . غربال کردن ، سرند کردن ، الک کردن . چیزی خشک و خرد را از الک و غربال و موبیز رد کردن و تکان دادن که نرمه آن بیرون بیاید و نخاله اش بریزد .
11 * نَسَق : نظم و ترتیب ، هرچیزی که دارای نظم و ترتیب و بر نظام خاص باشد و نیز به معنی به رشته کشیدن مروارید و مرتب کردن آن .
12 * مِحَن : جمع محنت . بلا ،آفت ، بلیه ، آزار ، اندوه ، آزمایش ، متضاد منحت .
13 * ابتلاء : در بلا افکندن ، دچار کردن ، آزمایش و امتحان و گرفتاری و رنج و سختی . مصدر باب افتعال در عربی .
14 * مرزوق : روزی داده شده ، بهره مند ، خوشبخت ، کسی که به او رزق و روزی داده شده . اسم مفعول از مصدر ارتزاق در زبان عربی .
15 * اطوار : جمع طور . انواع و اصناف ، حالتها و کیفیتها ، حالات و هیأتها . و نیز به معنی به یک بار ، قال اللّه تعالی «خلقکم اطواراً»
16 * برهمن : در سانسکریت به معنی مطلق پیشوایان روحانی ، یکی از سه طبقه مردم در آیین برهمایی . بت پرست و زناربند ، و حکما و دانشمندان و پیر و مرشد بت پرستان و هندوان و آتش پرستان . و اصیل و نجیب هنود را نیز برهمن گویند . و بعضی گفته اند چون نام حضرت زردشت براهام بوده و بیاس حکیم از هندوستان به امتحان وی به ایران آمده و بعد از ملاقات و مقالات سرسپرده ی کیش و آیین او گردیده به هندوستان بازگشت ، طریقت او را به هندیان بیاموخت ، آن طایفه را برهمن لقب شد و براهمة به قانون عرب جمع آن گشت . براهمه طبقه اعلی درآیین هندو و در نظام طبقاتی هند می باشند و وظیفه اصلی برهمن مطالعه و تعلیم وداها و اجرای مراسم دینی است . برهمن حق پرداختن به کارهایی که هدف آنها به دست آوردن مال است ندارد ، و مالک چیزی نتواند بود . زندگی برهمن به چهار مرحله تقسیم می شود و در مرحله چهارم به طور کلی از این دنیا و علایق آن منقطع می شود و همّ خود را وقف کارهای نیک و تفکر در امور الهی می کند .
17 * قاقُم : حیوان کوچکی است از موش بزرگتر شبیه سنجاب و سمور که جانوران دیگر را شکار میکند . پوستش نرم و سفید و دمش کوتاه و سر دم آن سیاه است که گرانبهاتر از پوست سنجاب بوده واو را برای پوستش شکار می کنند .
18 * اطلس : نوعی پارچه ی ابریشمی پرزدار ، جامه ی ابریشمی .
19 * سُخره : ذلیل و مقهور و زیردست ،کسی که مردم او را ریشخند کنند ، آنکه به کار بی مزد گمارده شود .
20 * هَباء : گرد و غبار که از روزن در آفتاب پدید آید ، خاک نرم که از زمین بلند شود و در هوا پراکنده گردد . و نیز مردم کم خرد را گویند . جمع آن اهباء .
21 * عَون : مساعدت ، یاری ، مددکار ، پشتیبان . جمع آن اعوان .
22 * مرآت : نمودن ، نمایش دادن ، آیینه .
23 * زَخّار : در عربی به معنای بسیار پُر و لبریز ، پرآب و مواج ، صیغه مبالغه است . و در فارسی به معنای نعره زننده و شور و بانگ کننده ، چراکه لفظ «زخ» در فارسی به معنی شور و بانگ آمده و دراین صورت «زخار» کلمه ای است مرکب از لفظ «زخ» و کلمه «'ار» .
24 * کَرّار : بازگرداننده ، بسیار حمله کننده یا سخت حمله کننده در جنگ .
25 * نوائب : حوادث ، پیش آمدها . جمع نائبه .